Een veilige en uitnodigende omgeving, waarin alle kinderen zichzelf optimaal kunnen ontplooien, met waardering voor diversiteit. Dát is de ideale basis voor jonge kinderen om hun emotionele bagage tot wasdom te laten komen, benadrukt prof. dr. Carolien Rieffe. “Dit is enorm belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen. En geldt des te meer wanneer er sprake is van een communicatieve beperking.”
Het ventileren van emoties is essentieel voor het slagen van onze sociale interacties. De basis hiervoor wordt gelegd in de vroege kinderjaren. Hoe leren jonge kinderen dit en wat is hiervoor nodig? Maar ook: hoe verloopt dit proces als er sprake is van autisme, gehoorverlies of een taalontwikkelingsstoornis?
Leerproces
“Emoties zijn ons sterkste communicatiemiddel”, vervolgt Carolien. “Ze laten zien wat iemand wil bereiken in het sociale contact met anderen. De emotionele lading van de communicatie wordt bovendien vaak beter opgepikt en onthouden dan de verbale inhoud van iemands woorden.” Naast het leren praten is deze vaardigheid dus van enorme betekenis voor de interactie met anderen. Hoe maken jonge kinderen zich dit eigen? Daarover is Carolien duidelijk: “Vooral door het observeren van volwassenen, leeftijdsgenootjes of brusjes. Via hen krijgen ze feedback op hun eigen emotie-expressie. Zo leren ze labelen en ontwikkelen ze stapje voor stapje hun vocabulaire op emotioneel gebied.” Het ontwikkelen van deze vocabulaire leidt vervolgens tot introspectie oftewel emotioneel bewustzijn. “Dit betekent dat je in staat bent om na te denken over hoe je je voelt, waarom, wat je daarmee kunt doen, hoe je dat kunt reguleren, etc.”
Sociale antenne
Binnen emotionele intelligentie zijn verschillende facetten te onderscheiden. Carolien somt de belangrijkste op: expressie, empathie, vocabulaire en awareness. “Dit laatste houdt in dat je emotie ergen aan koppelt. Door emoties te communiceren op sociaal gepaste wijze, gebruik je je ze pas echt: om iets voor elkaar te krijgen. Zo kun je dus emoties koppelen aan gebeurtenissen en vervolgens reguleren.”
Emotionele intelligentie is in de basis bij ieder kind aanwezig. “Neem het vermogen om taal te ontwikkelen. Maar voor het ontwikkelen van taal heb je een sociale omgeving nodig. Hetzelfde geldt voor emotionele intelligentie. De bouwstenen heeft ieder jong kind, maar zonder goede sociale interacties komt deze vaardigheid niet goed tot wasdom. Daar komt bij dat kinderen met een communicatieve beperking om verschillende redenen vaak minder toegang hebben tot het ‘sociaal leren’. Dit heeft effect op hun ontwikkeling. Daarom is het van groot belang dat je juist jonge kinderen met autisme, gehoorverlies of een taalontwikkelingsstoornis ondersteunt in het zich eigen maken van hun sociale databank.”
Interpreteren en behandelen
Wat houdt dit in voor het behandelen van peuters en kleuters met problemen op dit gebied? “Deze vraag vormt de rode draad van mijn lezing tijdens het VROEG-congres. Maar stap 1 voor elke behandeling is het valideren van de emoties. Dat betekent het onderkennen van de gevoelens, deze samen met het kind kunnen benoemen zonder waardeoordeel. Vanuit dit perspectief bied ik de deelnemers handvatten voor het interpreteren van dagelijkse observaties bij jonge kinderen, passend bij de ontwikkeling. Vervolgens ga ik in op het behandelen van peuters en kleuters wanneer er sprake is van een achterstand of een kwalitatief andere ontwikkeling. En vergeet niet, dit geldt voor ons allemaal: emotionele intelligentie blijft zich ontwikkelen, we zijn nooit uitgeleerd!”
Prof. Dr. Carolien Rieffe is gepromoveerd aan de Vrije Universiteit Amsterdam op Theory of Mind en emoties en was daarna werkzaam als universitair docent in Londen, Institute of Education, University of London. Sinds 2004 is zij verbonden aan Universiteit Leiden, Ontwikkelingspsychologie. Van 2010-2020 was Carolien bijzonder Hoogleraar Sociale en Emotionele Ontwikkeling.
Momenteel is zij Honorary Professor op UCL, London en professor op Sociale Interacties en Techniek bij de Universiteit van Twente. Zie www.focusonemotions.nl voor een overzicht van alle onderzoeksprojecten en publicaties vanuit haar lab.
Zie ook interviews met andere sprekers op dit congres:
