In de ontwikkeling van een kind zijn de eerste duizend dagen belangrijk. Terecht krijgt dit veel aandacht. Alleen lijken we daardoor bijna te vergeten dat opvoeden doorgaat na die eerste periode, waarschuwen pedagogen Philippe Noens en Stefan Ramaekers: “Een goede start is geen garantie op succes.”
Beide pedagogen zien het als hun missie om het enthousiasme over het belang van de eerste 1000 dagen te temperen. De aandacht voor de prille ontwikkeling van kinderen is terecht, maar opvoeden blijft toch een onvoorspelbaar proces.
Verzorgen is altijd méér
Sinds enkele decennia echoot een opvoedingsidee steeds luider in de media, aldus Philippe Noens en Stefan Ramaekers: onze eerste duizend dagen bepalen de ongeveer 28.000 dagen nadien. Op zich is er volgens hen niks fout met de stelling dat een kind van bij de start recht heeft op liefde en vertrouwen van zijn omgeving. Sterker nog: een kind verzorgen, is liefde betuigen. Maar de wijze waarop er tegenwoordig wordt gesproken en geschreven over de eerste duizend dagen is een pak minder eigentijds. De nadruk wordt niet zozeer gelegd op de geborgenheid waarmee we kinderen best omringen. De interesse gaat vooral uit naar het effect van die duizend dagen. De focus ligt volledig op het toekomstig geluk en succes van opgegroeide kinderen.
Deze interesse is begrijpelijk want stamt voort uit een bezorgdheid en hoop dat kinderen krijgen wat hen toekomt. Maar het idee dat we de toekomst van kinderen kunnen vastleggen, botst met het pedagogisch credo dat wie kinderen krijgt radicaal kiest voor het onbekende.
Het onvoorspelbare leven
De pedagogen wijzen erop dat de ontwikkeling van kinderen grotendeels vanzelf gebeurt. Eerder dan dat soort gestuurde ontwikkeling, is opvoeden een kind doen groeien in menselijkheid. Opvoeders richten zich op wie het kind is, maar ook op wie het kan worden. In die spanning schuilt de opvoedingsuitdaging: als opvoeder kinderen en jongeren wijzen op mogelijkheden zonder hun eigenheid uit het oog te verliezen.
Niemand twijfelt aan het belang van een gezond, veilig en ondersteunend opvoedingsklimaat. En het mag duidelijk zijn dat er al naar zo’n klimaat toegewerkt kan worden voor en tijdens een zwangerschap. Maar we moeten oppassen voor een te deterministische insteek.
De slechte jeugd van Poetin
Recent liet ook Binu Singh, gewaardeerd kinderpsychiater en één van de voorvechters van het duizend dagen verhaal, een scherpe uitspraak optekenen over de voorspelbaarheid van levenstrajecten: “Je start in het leven bepaalt of je veerkrachtig zult zijn, of je ziektes zult ontwikkelen en een goede partnerrelatie zult kunnen aangaan, en het bepaalt ook je kansen op de arbeidsmarkt. In het begin van het leven worden de fundamenten gelegd. Van de gevangenen in de Verenigde Staten heeft bijna iedereen een slechte start gekend, net zoals Hitler en Poetin. Het is dus ook belangrijk voor de samenleving dat we goed voor jonge kinderen zorgen.”
Een nog deterministischer idee is moeilijk te vinden. Zorg goed voor je kinderen, of meer algemeen: investeer als samenleving in kinderen. Doe je dat niet, dan kunnen ze uitgroeien tot moordzuchtige volwassenen.
Nogmaals: die eerste duizend dagen zijn belangrijk. Investeren aan de start is niet alleen moreel juist, het is ook financieel verstandig. Wel leeft nu het idee dat de wijze waarop een kind zijn eerste duizend dagen beleeft allerlei toekomstige medische, professionele en persoonlijke beproevingen en kansen vastlegt. Bij een aantal gezondheidskwesties zal dat het geval zijn, maar kinderen die deze eerste duizend dagen onder precaire omstandigheden zijn doorgekomen, hebben evengoed recht op een ‘gewoon’ leven.
Goede start
Een kind van twee jaar is nog niet af. We moeten blijven geloven dat een kind zich kan herstellen, ook van onthechting en ontheemding. Anders zijn heel wat jonge kinderen a priori verloren. Heel wat preventieve initiatieven, praktijken en organisaties voor oudere kinderen en jongeren en hun ouders dragen bij aan dit herstel van het gewone leven.
De kwaliteit en nabijheid van de basisschool, degelijke kinderopvang, een toffe jeugdbeweging of sportclub, een hechte vriendengroep, opgroeien in een kindvriendelijke buurt of buitenfamiliale rolmodellen en voorbeelden: er zijn zoveel factoren van invloed op de vormende kinderjaren.
Verder lezen
In hun artikel, gepubliceerd op sociaal.net, lichten de twee pedagogen hun kritiek nader toe. Daarbij nemen ze ook kritisch een aantal onderzoeken over het belang van de eerste duizend dagen de maat.
Zie ook:
