Moeders die hun kind mishandelen of verwaarlozen, hebben meer problemen met het herkennen van emoties. Hun zenuwstelsel laat een afwijkende reactie zien. Daardoor reageren zij anders op de huil- en lachgeluiden van kinderen en zijn zij eerder geneigd over te gaan tot fysieke of emotionele mishandeling.
Dat is de conclusie van de onderzoeken die promovendi Sophie Reijman en Laura Compier-de Block en collega’s uitvoerden bij 90 moeders. Het onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met Yulius Gezinspsychiatrie, de Yulius Academie en de Universiteit Leiden.
Onder- of overreageren
Het geluid van een lachend of huilend kind zorgt er meestal voor dat een ouder naar het kind toe gaat, het troost of terug lacht. Maar niet alle ouders reageren zo. Sommige raken geïrriteerd als ze een kind horen huilen of keren het de rug toe. Een afwijkende reactie van het autonome zenuwstelsel speelt hier mogelijk een rol in. Dit type zenuwstelsel reguleert functies die onbewust plaatsvinden, zoals de inwendige organen, ademhaling, spijsvertering en hartslag. Zouden deze functies misschien onder- of overreageren bij moeders die hun kind fysiek straffen of met te weinig emotionele aandacht op hun kind reageren?
Om die vraag te beantwoorden benaderden Reijman en Compier-de Block 90 moeders voor hun onderzoek. De helft waren moeders van gezinnen die voor gezinsbehandeling klinisch of dagklinisch waren opgenomen bij de afdeling Gezinspsychiatrie van Yulius. Op basis van het dossier en een interview bleek dat deze moeders in het heden of verleden voldeden aan de kenmerken van verwaarlozing (in de meeste gevallen) of mishandeling. De andere helft fungeerde als controlegroep en bestond uit moeders die behandeling kregen voor leer- of ontwikkelingsproblemen van hun kind.
Knijpen in dynamometer
De onderzoekers gebruikten verschillende manieren om erachter te komen hoe de moeders reageren op kindergeluiden. Een daarvan was om hen in een dynamometer te laten knijpen bij het horen van kindergehuil- en gelach. Een dynamometer is een apparaatje dat kracht meet als het wordt ingedrukt. De moeders moesten met maximale en met halve kracht in het apparaatje knijpen. De verwaarlozende moeders bleken vaker te hard te drukken, als zij met halve kracht het apparaatje moesten indrukten. Het leek erop dat zij hun eigen kracht niet goed in konden schatten. Ook vulden ze op een vragenlijst in hoe ze het geluid ervoeren. Vonden ze het irritant, klonk het indringend? Leek het kind ziek? De twee groepen moeders verschilden niet in hoe ze de geluiden zeiden te ervaren.
Reageren op huilgeluiden
In een andere taak maten de onderzoekers hoe het autonome zenuwstelsel van de moeders reageerde bij het horen van een serie huilgeluiden met verschillende toonhoogtes. Ze namen het speeksel van de moeders af en maten onder andere de hartslag en de transpiratie op de vingers (huidgeleiding). De huidgeleiding van de verwaarlozende moeders vertoonde minder reactie dan die van de andere moeders als zij naar huilgeluiden luisterden. En in hun speeksel vonden de onderzoekers minder activiteit van een stofje, dat een stressreactie van het zenuwstelsel aanduidt.
Te weinig aansporing
Wat betekenen deze bevindingen? De onderzoekers vermoeden dat de moeders die voldeden aan kenmerken van verwaarlozing of mishandeling, onvoldoende door hun autonome zenuwstelsel worden aangespoord om emotioneel en empathisch betrokken en beschikbaar te zijn voor hun kind als dat nodig is. Dat gebrek aan reactie van hun zenuwstelsel, in combinatie met een versterkte impulsieve reactie op gedragsniveau, (te hard drukken in de dynamometer), vergroot het risico op mishandeling of verwaarlozing. Dit is ook wat hulpverleners in de praktijk zien: de moeders komen emotioneel minder betrokken over, zijn eerder geprikkeld en reageren dan met afwezigheid of agressie.
Beter reguleren
Om het risico op mishandeling en verwaarlozing te verminderen is het dus belangrijk om deze moeders te helpen hun gedrag beter te reguleren. De onderzoekers doen hiervoor suggesties zoals het gebruik van biofeedbacktraining, waarbij de cliënt leert om zich bewust te worden van de eigen fysiologie. Lichaamssignalen, zoals de hartslag, worden daarbij opgenomen en op een beeldscherm weergegeven. Zo kan iemand inzicht krijgen in de eigen lichaamsfuncties en leren om controle uit te oefenen op de reacties van het autonome zenuwstelsel.
Sensitiever reageren
De moeders kunnen ook leren om hun sensitieve gedrag te versterken. Een sensitieve ouder stemt af op de behoefte van het kind en kan er adequaat en snel op reageren. Binnen Yulius zijn de behandelingen Video-feedback Intervention to Promote Positive Parenting (VIPP) en Video Interactie Begeleiding (VIB) hier voorbeelden van. Hierbij worden kinderen en ouders samen gefilmd en krijgt de ouder feedback op zijn of haar gedrag. De Yulius Academie onderzoekt momenteel de interventie Samen Opvoeden, die ook gebruik maakt van video-feedback.
Bericht Yulius academie
