Een taalontwikkelingsstoornis (TOS) openbaart zich al op jonge leeftijd. Helaas is de veel voorkomende stoornis, die voorkomt bij vijf tot zeven procent van de kinderen, niet altijd makkelijk te herkennen. Jammer, want een vroege diagnose helpt deze kinderen enorm om goed met hun taalproblemen om te gaan. Wat zijn voor ouders en professionals aandachtpunten?
In Nederland screenen consultatiebureaus kinderen op een leeftijd van anderhalf jaar al kort op taal. Toch wordt een TOS daar niet altijd herkend. Dit heeft verschillende oorzaken volgens Elma Blom, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, in een uitgebreid artikel op nemokennislink.nl naar de oorzaken en herkenningssignalen van de stoornis.
Signalen
Ten eerste zijn er grote individuele verschillen in de taalontwikkeling van kinderen. Als een kind wat later op gang komt, hoef je je als ouder niet meteen zorgen te maken. Taalproblemen kunnen ook nog eens heel verschillende oorzaken hebben. Dat maakt het ook voor specialisten moeilijk om een diagnose te stellen. “Kinderen kunnen moeite hebben met taal om allerlei redenen”, zegt Blom. “Omdat ze te weinig taalaanbod krijgen, omdat ze slecht horen. Pas als je dat soort oorzaken hebt uitgesloten, kun je spreken van TOS.” Bij meertalige kinderen is het soms moeilijk vast te stellen of er sprake is van te weinig taalaanbod of een TOS. Daarom is er in deze groep relatief veel onder- en overdiagnose.
Maar ook bij eentalige kinderen is het moeilijk vast te stellen. Het kan namelijk in verschillende aspecten van de taal voorkomen: kinderen kunnen moeite hebben met de uitspraak, de woordenschat of de grammatica. Ook de mate waarin verschilt per kind. “Er zijn voorbeelden van eeneiige tweelingen waarbij het ene kind wel de diagnose kreeg en het andere niet”, vertelt Blom. “Dat betekent niet dat het kind zonder diagnose geen taalprobleem heeft, maar net niet genoeg voor een diagnose. En het laat ook zien dat TOS niet alleen genetisch bepaald is: een eeneiige tweeling heeft immers hetzelfde DNA.”
Moeite met auditieve verwerking
Uit onderzoek blijkt dat kinderen met TOS vaak moeite hebben met de auditieve verwerking van taal. Dat betekent dat het geluid van taal niet goed verwerkt kan worden in de hersenen. Dit kan veel verschillende oorzaken hebben. Blom werkt momenteel aan een grote overzichtsstudie met een aantal collega’s, en noemt er een aantal. “Relatief veel kinderen met TOS zijn vroeggeboren. Als kinderen in het derde trimester van de zwangerschap worden geboren, is dat net op het moment dat er van alles gebeurt in de hersenontwikkeling wat cruciaal is voor taal leren.”
Blom geeft aan dat ook de gezondheid van de moeder tijdens de zwangerschap een rol kan spelen. “Zo heeft roken mogelijk effect op de auditieve verwerking van de foetus.” Behalve deze omgevingsfactoren kunnen er ook biologische factoren zijn: TOS lijkt ook genetisch bepaald. Dus als TOS in de familie voorkomt, neemt de kans bij een kind toe.
Cognitie of taalspecifiek
Een andere vraag die nog openligt voor wetenschappers is hoe taalspecifiek het leerprobleem is van kinderen met een TOS. Het kan immers ook zo zijn dat er een algemeen cognitief leerprobleem is dat effect heeft op de taalverwerking. Imme Lammertink promoveerde vorig jaar op een onderzoek waarin deze vraag centraal stond. Uit eerdere studies kwam naar voren dat veel kinderen met TOS problemen ervaren met statistisch leren. Dit is een leermechanisme waardoor we makkelijk patronen kunnen ontdekken in de wereld om ons heen. De promovendus voerde daarom diverse experimenten uit onder kinderen met en zonder TOS. Lammertink concludeerde daarom dat het statistisch leerprobleem van kinderen met TOS taalspecifiek is. De uitkomst past ook bij een eerder beeld dat werd geschetst dat kinderen met TOS visueler zijn ingesteld dan kinderen zonder TOS.
Naar het uitgebreide artikel op nemokennislink.nl >>
Bronnen:
– Elma Blom en Mirjam Blumenthal, Wanneer verloopt de verwerving van Nederlands als tweede taal te traag?, VHZ-online 2019.
– Elma Blom, Wat is TOS? En hoe herken je het bij jonge kinderen?, Early Years Blog, Universiteit Utrecht 2019.
– Imme Lammertink, Detecting Patterns, Proefschrift (gefinancierd door NWO) verdedigd aan de Universiteit van Amsterdam 2020.
Zie ook
De feiten op een rij over taalontwikkelingsstoornis
App voor check spraaktaalniveau bij vermoeden van taalontwikkelingsstoornis
Vroegherkenning taalontwikkelingsstoornis kan beter
