In het onderwijs neemt cognitieve onderprestatie toe. Hetzelfde geldt voor leer -en gedragsproblemen. Remedie hiertegen is om vanaf de babyleeftijd effectiever in te spelen op ervaringkansen. Hoe? Door vrij spelen alle kans te geven, legt Guy Stevens uit. Geen overbodige oproep, want valkuilen voor een gunstige ontwikkeling nemen in snel tempo toe, denk alleen al aan de snel toenemende controledrang en de populariteit van beeldschermen.
Guy Stevens, auteur en begeleider basisscholen op het gebied van ontwikkelen en leren
Onnatuurlijke omgevingsfactoren zoals baby-artikelen en beeldschermen tijdens de eerste levensjaren verstoren en vertragen de neurologische ontwikkeling. Dit staat een optimale ontwikkeling van de hersenverbindingen in de weg die noodzakelijk zijn voor het leren lezen, rekenen en schrijven, kortom het cognitieve leerproces.
Ervaringskansen vervagen
Volgens wetenschappelijk onderzoek hebben kinderen ervaringen én tijd nodig om de hersenverbindingen te ‘boetseren’ die nodig zijn voor het leerproces. Van belang zijn met name zintuiglijke ervaringen vooral buitenshuis, beweging, sociaal contact en vrij spel. Plus de typische kleuteractiviteiten zoals rijmen, zingen, voorlezen, bouwen, puzzelen, geleid spel en fijne motoriek. Maar, en hier wringt de schoen, deze ervaringskansen ‘vervagen’ bij steeds meer kinderen.
Valkuilen voor een gunstige ontwikkeling
Minder vrij bewegen
Wetenschappelijk onderzoek geeft een sterk verband aan tussen de kwaliteit van de motoriek op negen maanden en de cognitieve vaardigheden op 5 jarige leeftijd. Dit ligt onder meer aan het feit dat baby’s vaak te weinig kansen krijgen om vrij te bewegen op de buik. In plaats daarvan zitten ze te lang vastgeklikt of vertoeven te lang in onnatuurlijke houdingen. Dit kan de hersenontwikkeling vertragen of verstoren. Baby-artikelen die het vrij bewegen belemmeren zijn onder meer het wipstoeltje (relax), autostoeltje, looprekje, zitpo en bouncer.
Toenamend gebruik van beeldschermen
Het vanaf zeer jonge leeftijd naar beeldschermen kijken heeft verstrekkende negatieve gevolgen. Heel recent onderzoek geeft een grotere kans tot afwijkend zintuiglijk gedrag (horen, zien, voelen, proeven), taalachterstand, slaapklachten, concentratieproblemen, zwakkere schoolprestaties en gedragsproblemen zoals hyperactiviteit, angstproblemen en sociale problemen.
Overdaad aan speelgoed
Te veel speelgoed – te mooi en te afgewerkt – beperkt de creatieve inbreng van het kind .
Ingeslopen controledrang
Controledrang neemt zowel bij ouders als in kinderdagverblijven hand over hand toe. Het is volgens onderzoekers Peter Gray, David Elkind en Angela Hanscom een fenomeen geworden in onze maatschappij. We hebben de neiging ontwikkeld om kinderen te veel te leiden, te sturen, te berschermen en te over-entertainen.
Vrij spelen in de knel
De vier tendensen zijn stuk voor stuk valkuilen voor het vrij mogen spelen. En volgens onder meer Ilse van Loy (kinderpsychiater met het boek: (Moeder, waarom spelen we (zo weinig)?) verliezen daardoor steeds meer kinderen de grip op de realiteit met als gevolg: toename van angsten, depressies, stemmingswisselingen, psychiatrische symptomen.
Onomkeerbaar proces
Zo vroeg mogelijk met een cognitieve vaardigheidstraining beginnen is een deelaspect geworden van die controledrang. De illusie wordt gewekt dat hiermee de huidige leerproblemen kunnen worden voorkomen. Alleen wordt hierbij geen rekening gehouden met het feit dat het aanbieden van instructies niet past in de gevoelige breinfasen van peuters en kleuters. De neuropsychologe Margriet Sitskoorn wijst ophet belang van het ‘use-it-or-loose-it’ principe: blijft een bepaalde stimulatie tijdens een gevoelige breinfase achterwege, dan worden sommige breinnetwerken en het bijbehorende gedrag niet (meer) gevormd. Een onomkeerbaar proces dus.
Een ander pad inslaan
Gelukkig blijkt extra ontwikkelingsstimulatie een effectief preventief wapen te zijn om de problematiek aan te pakken. Vandaar, een warme oproep om jonge kinderen als echte kinderen te beschouwen en geen mini-volwassenen! Want het is fundamenteel voor hun latere leerproces dat ze grotendeels zelfstandig kunnen exploreren, bewegen en spelen samen met hun vriendjes en de volwassenen die hen mee begeleiden.
Meer weten?
Guy Stevens heeft hier een boek over geschreven met WSK-erkenning (Werkgroep Steun en Kleuteronderwijs): Help! Te veel kinderen vallen uit op school. Werken aan ontwikkelend leren. Informatie over dit onderwerp staat ook op het online platform ontwikkelend-leren.be.
