Jonge kinderen en geweld, dat gaat niet samen. Toch heeft vrijwel iedere kinderopvangorganisatie en onderwijsinstelling op gezette tijden hiermee te maken. “Daar kan men meer mee”, benadrukt drs. Yael Meijer. “Er is vaak wel een onderbuikgevoel, maar dat leidt te weinig tot handelen.” Zij pleit ervoor het ‘aanvoelen’ om te zetten in een goed en zorgvuldig gesprek met gezinnen. “Het gesprek is een noodzakelijke stap om de vinger op mogelijke verwaarlozing en geweld te leggen.”
Ieder jaar weer hebben vele duizenden baby’s, peuters en kleuters te maken met verwaarlozing en geweld in het gezin waarin zij opgroeien. Dit komt lang niet altijd of pas in een laat stadium naar buiten, ook omdat kinderen van nature veerkrachtig zijn. “Ze passen zich zoveel mogelijk aan de situatie aan waarin zij opgroeien.” Dit is een evolutionair gegeven: het maakt de overlevingskansen groter. “Het brein is al zeer vroeg gericht op het ontwikkelen van contact en contactbehoud. Als er in een gezin sprake is van veel stress, verwaarlozing of geweld, dan zal het per kind verschillen hoe het zich aanpast in de zoektocht naar maximaal gevoel van controle en veiligheid. Dat maakt dat signalen van kinderen vaak moeilijk zijn om te duiden.”
Meer doen met ‘aanvoelen’
Meijer is ervan overtuigd dat in de meeste kinderopvangorganisaties en onderwijsinstellingen er wel degelijk gesproken wordt over vermoedens of onderbuikgevoelens. Alleen blijft het te vaak onderling, onder collega’s. “Professionals binnen de kinderopvang en het onderwijs voelen veel aan, alleen kunnen ze dan niet echt de vinger er op leggen wat er aan de hand is. Het vaak aangehaalde ‘onderbuikgevoel’ hoeft immers niet waar te zijn. Hierdoor wordt er wel met collega’s over gesproken, maar niet met het gezin zelf. Toch moet juist dat ‘aanvoelen’ de aanleiding zijn voor een goed en zorgvuldig gesprek met het gezin zelf.”
Relevante signalen
Er zijn meerdere signalen waar pedagogisch medewerkers en onderwijskrachten op kunnen letten. Wel zijn die heel divers. “Plotselinge verandering in gedrag is altijd een goede aanleiding voor een gesprek met het gezin. Dit kan variëren van stil en teruggetrokken gedrag, opvallend alert gedrag of claimend- en boos gedrag. Pesten of juist slachtoffer hiervan zijn komt ook veel voor. Bij heel jonge kinderen zijn er nog andere kenmerken zoals een terugval in ontwikkeling, opvallend veel slapen of juist niet slapen, huilen, veel wegkijken tijdens interactie of juist geen moment alleen kunnen zijn. Zoals gezegd, waarschijnlijk signalen die al opvallen en die de meeste professionals wel herkennen. Het signaal is een start van de analyse om, samen met de ouders, uit te zoeken wat de reden hiervan kan zijn.”
‘Juist het onderbuikgevoel is aanleiding voor
een goed en zorgvuldig gesprek met het gezin zelf’
Openhartig en doortastend
Moeilijke omstandigheden in de thuissituatie, dus ook geweld en verwaarlozing, horen in zo’n gesprek ook op tafel te komen. Dat ligt heel gevoelig, maar dient wel te gebeuren. Meijer adviseert daarom altijd met de nodige verzamelde moed het gesprek hierover aan te gaan met het gezin. “Doe dat openhartig en doortastend, vanuit oprechte zorg en de intentie om er samen uit te komen en het gezin als geheel verder te helpen. Praat in het overleg met collega’s over hoe je mét het gezin kan praten en hoe je jouw collega hierbij kan helpen. Neem aarzelingen, angsten, oordelen en onzekerheden van elkaar serieus, onderzoek samen hoe je dat kan begrijpen en hoe je toch in gesprek kan komen met een gezin. Vergeet niet Veilig Thuis en andere belangrijke netwerkpartners hierbij te consulteren, niet om over het gezin te praten, maar om te bespreken hoe je zelf met het gezin in gesprek kan komen. Niets doen is geen optie.
Yael Meijer heeft op diverse plekken ervaring opgedaan in het werken met gezinnen en kinderen waarin sprake was van gedragsproblematiek, emotieregulatieproblemen en geweld (mishandeling/verwaarlozing). Momenteel werkt zij als clinicus en hoofd behandelprogramma team 0-6 bij Fornhese in Amersfoort / Ermelo. Tevens is zij auteur van het toegankelijke boek ‘Kiekeboem!’. In dit boek geeft zij achtergrondinformatie, praktische kennis en tips en toont zij aan hoe belangrijk het is dat gezinnen met jonge kinderen waar sprake is van geweld of verwaarlozing, tijdig in beeld komen.
