‘Wakker liggen of buikpijn hebben mag níet en zeker niet structureel in ons vak’, stelt Marilene de Zeeuw in haar nieuwe column. Deze handelt over omgaan met een vermoeden van dermate grote onveiligheid dat die kan leiden tot infanticide (kindermoord). De column gaat vergezeld van een praktijkcase (fictief) van de hand van Kirsten Regtop.
Ga nooit met buikpijn slapen na je werk! Wakker liggen van je werk zou niet moeten mogen. Ik kwam laatst weer een aantal professionals tegen die met tranen in hun ogen toegaven dat ze wakker lagen van situaties in gezinnen met jonge kinderen. Bijvoorbeeld: de helft van de ouders op hun caseload nam weleens het woord ‘dood’ in hun mond. Dan breekt m’n hart. Wakker liggen of buikpijn hebben mag níet en zeker niet structureel in ons vak. Dat mag niet omdat je er burnout van raakt en daar ben je veel te waardevol voor. Het mag niet, omdat het symptomatisch is voor het systeem dat kennelijk onvoldoende samenwerkt.
Sterke lichamelijke reacties gaan altijd over grote zorgen, die nog onvoldoende naam of ondertiteling hebben gekregen, zorgen die onvoldoende gedeeld zijn met collega’s, zorgen die onvoldoende zijn opgepakt in een multidisciplinair samenwerkingsverband. Je lijf geeft een signaal af: vermoedelijk ben je onveiligheid op het spoor. Onveiligheid van velerlei aard: zorg om schudden, zorg om extreme uitputting in een gezin, zorg om de impulscontrole van éen van de ouders, zorg om ondervoeding, zorg om verwaarlozing en gebrek aan monitoring, zorg om isolement van kleine kinderen, zorg om uitspraken die ouders doen die er niet om liegen. Kort samengevat: zorgen eigenlijk, in the end, om een kleine kans op infanticide. Zo, het woord is er uit. Het is een naar woord, een lastig woord. Een woord dat je associeert met vroeger: alle culturen hebben zich hieraan schuldig gemaakt. En een woord dat je associeert met culturen waar armoede en gebrekkige medische zorg een grote rol spelen, of gewoontes rond uithuwelijken en bruidschatten die ouders moeten ophoesten. Niet hier in Nederland in de 21e eeuw. Maar ja, ook hier in Nederland hebben we af en toe situaties die de krant halen: een jong kind dat overlijdt ten gevolge van infanticide. Véél vaker hebben we te maken met professionals die werken in gezinnen waar de dreiging van infanticide aan de oppervlakte speelt of waar deze onderhuids gevoeld wordt. Een beetje, of best wel behoorlijk, en alles er tussen in.
[su_note note_color=”#def5ff” radius=”0″] Marilene de Zeeuw gaat op YouTube in op haar column, klik hier [/su_note]
Ga de ouders en kinderen waar jij mee samenwerkt maar na: waar heb jij die lijfelijke reactie van zorg en spanning? De vraag is dus niet: waar denk jij aan infanticide? Dat begrip is veel te abstract. Die komen bij de gemiddelde hulpverlener die met gezinnen werkt terecht in de categorie: ‘niet-in-mijn-voor-of-achtertuin’. Goed je eigen sterke lijfelijke reacties in de gaten houden en opmerken is een veel bruikbaarder middel. Daar hoort wel een goede bijsluiter bij, en die krijg je bij deze van me:
‘Hou goed je eigen sterke lijfelijke reacties in de gaten’
Ga na wanneer je sterke gevoel of je buikpijn is begonnen: Kwam je vanochtend al met dit sterke gevoel op je werk? Zo ja? Dan speelt er iets in je privé. Je hebt thuis iets op te lossen. Herken je het sterke gevoel van vroeger of eerder? Bijvoorbeeld in contact met één van de ouders, je leerkrachten of je ex? Ja? Herken het gevoel, haal diep adem, wees lief voor je innerlijke kind en bewaar dit moment voor je Meditatiemoment / Hardlooprondje / Gesprek met je beste vriendin of coaching. Is het sterke gevoel tijdens je contact met deze ouders en/ of dit kind ontstaan? Ja? Dan heeft het iets met deze ouders te maken. En reken maar: het zal zeker terugkomen!
Als dit laatste het geval is, heb je een aantal dingen te doen. Deel je gevoel met je collega’s. Daarom is het fijn als je werkt in een team waar je gevoelens er mogen zijn, no matter what. Kun je niet weg uit het gesprek? Deel je gevoel in gedachten met je collega’s: hoe zouden je collega’s reageren op jouw gevoelens tijdens dit gesprek? Laat je scholen in vooral de subtiele signalen van verwaarlozing – liefst met je team. Dat helpt woorden vinden en pinpointen wat je ongemak bezorgd. Bespreek je zorg met je collega hoger in de professionele hiërarchie, en met voldoende scholing in psychiatrie en suïcidaliteit bij ouders. Schat samen in hoe urgent de situatie is. Hebben jullie middelen om die urgentie te bepalen? Nee? Binnen de crisisdienst van de SGGZ of Veilig Thuis is er kennis en kunde om suïcidaliteit in te schatten. Dezelfde inschatting is bruikbaar voor het risico op infanticide. De stappen zijn hetzelfde en de manier van werken ook.
[su_note note_color=”#def5ff” radius=”0″] Naar de fictieve casus van de hand van Kirsten Regtop spreker en trainer over huiselijk geweld: Signalen van Infanticide [/su_note]
Werk met anderen samen en verdeel de emotionele last van werken met een moeilijk gezin: shared caseload. Veel hulpverleners gaan structureel over hun grenzen omdat ze denken dat er niemand anders is die kan en wil helpen. En dat geldt zeker voor het gebied van de eerste 1000 dagen: daar wordt nog veel te veel geïsoleerd gewerkt binnen financieel gescheiden sectoren.
‘Verdeel de emotionele last van werken met een moeilijk gezin’
Spreek een veiligheidsplan met ouders af in hetzelfde gesprek, als je denkt dat er onvoldoende impulscontrole is in combinatie met veel stressfactoren en weinig beschermde factoren. Laat ouders niet gaan voordat je afspraken hebt.
Presenteer een 2-stappen plan. Stap 1: crisis bezweren. Stap 2: onderliggende factoren aanpakken. Zo biedt je hoop! Hoop op stressreductie door een extra netwerk om lasten te verdelen en om bij te slapen. En een realistisch tijdpad. Want mijn ervaring is dat stress een veelkoppig monster is dat verslagen kan worden door goed-gecoördineerd teamwork.
Marilene de Zeeuw
Marilene de Zeeuw is Klinisch psycholoog, Infant Mental Health Specialist en gedragstherapeut en supervisor VGCt. Ze werkt in de specialistische GGZ met (zwangere) ouders en hun jonge baby, peuter of kleuter.
