In het webinar ‘Verder kijken dan gedrag’ leer je hoe je als professional in de kinderopvang breder kunt kijken dan alleen het gedrag van jonge kinderen. Petra Holtkamp, GZ-psycholoog, IMH-specialist DAIMH en trainer bij de Jonge Kind Academie, bespreekt hoe je sensitief en responsief kunt reageren op de signalen van kinderen in je groep.
Wat is voor jou de belangrijkste reden om professionals in het jonge kind-veld aan te moedigen breder te leren kijken dan alleen naar gedrag?
De belangrijkste reden is dat gedrag slechts het topje van de ijsberg is. Als we alleen reageren op wat we zien aan de oppervlakte, missen we de diepere boodschap: het kind probeert iets duidelijk te maken over zijn of haar binnenwereld. Het gaat hierbij om wensen, gevoelens, intenties en gedachten. Door breder te kijken, kunnen we beter aansluiten bij wat het kind werkelijk nodig heeft en voorkomen we dat we gedrag “corrigeren” terwijl het kind eigenlijk iets anders nodig heeft.
Kun je een voorbeeld geven uit je praktijk waarbij het kijken naar de onderliggende behoefte van een kind leidde tot een wezenlijk andere aanpak?
Een peuter in de groep toonde vaak driftbuien bij overgangsmomenten, zoals opruimen of naar buiten gaan. In plaats van het gedrag te bestraffen, gingen we observeren en in gesprek met ouders. We ontdekten dat het kind moeite had met plotselinge veranderingen en weinig voorspelbaarheid ervoer, zowel thuis als op de groep. Door duidelijke rituelen en visuele ondersteuning in te voeren (zoals een dagritmekaart), verminderde zijn frustratie zichtbaar. Het gedrag veranderde niet door straffen, maar door het gevoel van veiligheid en overzicht te vergroten.
Welke signalen worden in de dagelijkse praktijk van kinderopvang vaak gemist of verkeerd geïnterpreteerd?
- Teruggetrokken gedrag wordt vaak gezien als “lief” of “makkelijk”, terwijl het een teken van stress, overprikkeling of angst kan zijn.
- Druk en chaotisch gedrag wordt snel bestempeld als “grensoverschrijdend”, terwijl het ook een roep om aandacht, nabijheid of structuur kan zijn.
- Overmatig huilen of klagen kan gezien worden als “aanstellerij”, terwijl het kind misschien pijn heeft, angstig is of zich niet begrepen voelt.
Hoe kun je als professional leren onderscheiden of gedrag voortkomt uit stress, onveiligheid of een ontwikkelingsfase?
Door goed te observeren en gedrag niet los te zien van context. Belangrijke vragen zijn:
- Komt het gedrag plotseling op of is het onderdeel van een patroon?
- Is het gedrag situationeel gebonden (alleen in specifieke situaties)?
- Hoe reageert het kind op troost of nabijheid?
Daarnaast is het van belang om kennis te hebben de verschillende ontwikkelingsfasen van jonge kinderen en deze in de context van het gezin en de kinderopvang, de plaatsen. Daarnaast is het belangrijk om kennis te hebben over stress-signalen en trauma-indicatoren. Reflectie met collega’s en intervisie zijn ook cruciaal om blinde vlekken te verkleinen.
Wat zijn volgens jou de eerste stappen richting een meer sensitieve en responsieve houding in het werken met jonge kinderen?
- Observeren van het gedrag en de context
- Verbinding zoeken: zie het kind als iemand met een intentie en een behoefte.
- Reflecteren op jezelf: wat roept bepaald gedrag bij jou op, wat bij je collega’s en waarom?
- Doorvragen: bij ouders, collega’s, en eventueel deskundigen.
Hoe kunnen professionals ruimte vinden voor deze manier van kijken binnen de praktische en soms hectische groepsrealiteit?
- Door teamoverleggen en overdrachten te benutten voor reflectie op gedrag.
- Door ruimte te creëren voor observatie (bijvoorbeeld door een collega tijdelijk een deel van de groep over te laten nemen).
- Door ondersteuning te vragen van een coach of collega.
Het gaat vaak om kleine aanpassingen die een groot verschil kunnen maken.
Waarom is spel een waardevol middel om onderliggende emoties en behoeften van kinderen te herkennen?
Spel is de taal van het jonge kind. Wat ze niet onder woorden kunnen brengen, laten ze zien in hun spel. Kinderen verwerken ervaringen, oefenen met rollen en uiten emoties via spel. Door aandachtig mee te kijken en soms mee te spelen, krijg je een inkijkje in hun belevingswereld — inclusief wat hen bezighoudt, waar ze bang voor zijn of wat ze graag willen oefenen. Denk bijvoorbeeld aan het na -spelen van een ziekenhuiservaring.
Welke concrete inzichten of handvatten hoop je dat deelnemers uit het webinar meenemen voor hun dagelijks werk?
- Dat elk gedrag communicatie is, en dat achter ‘lastig gedrag’ vaak een behoefte schuilgaat.
- Dat vertragen en observeren essentieel is voor goed afgestemde ondersteuning.
- Dat je als professional het verschil kunt maken door sensitief en responsief te handelen, ook in kleine momenten.
- Dat het loont om samen te kijken, te overleggen en gebruik te maken van elkaars inzichten.
- Dat het aanbieden van taal die innerlijke emotionele toestanden van de baby of het jonge kind beschrijven, helpt bij de emotieregulatie.
- En vooral: dat kinderen zich pas optimaal kunnen ontwikkelen als ze zich écht gezien en begrepen voelen.
Petra kun je horen tijdens het webinar ‘Opvallende kinderen in de kinderopvang’ op 16 september 2025. Meer lezen en aanmelden kan via deze button:
