Vrouwen worden tijdens de zwangerschap blootgesteld aan een stortvloed aan hormonen. Deze veranderingen zijn ingrijpend en langdurig. Zelfs twee jaar na de zwangerschap, en wellicht langer, zijn ze nog zichtbaar. Dat blijkt uit onderzoek van hersenwetenschapper Elseline Hoekzema van de Universiteit Leiden.
Hersenonderzoek bracht in 2016 aan het licht dat er in bepaalde gebieden van het moederbrein een afname van de grijze stof is te zien. Dat klinkt misschien zorgwekkend, maar volumeverlies hoeft niet per se functieverlies te betekenen. Waarschijnlijk heeft de sterke verandering van het moederbrein te maken met hoe mensenbaby’s ter wereld komen: vreselijk on-af. Ze kunnen direct na de geboorte weinig meer dan ademen, huilen en drinken aan de moederborst. Vergelijk dat eens met veel andere zoogdieren, die vaak al meteen kunnen staan en lopen en de wereld beginnen te ontdekken.
Cryptisch babygedrag
Er is een evolutionaire verklaring voor die hulpeloosheid van mensenbaby’s. In de afgelopen paar miljoen jaar is het menselijk brein in hoog tempo gegroeid ten opzichte van onze voorouders. Als dat brein al in de baarmoeder grotendeels volgroeid zou zijn, zoals bij andere dieren, dan zou de baby te groot zijn om nog ter wereld te kunnen komen. Een baby moet dus geboren worden voordat het hoofd te groot is.
Het gevolg: moeders moeten hun kwetsbare kind beschermen tegen de gevaren van de buitenwereld. En misschien nog wel belangrijker: ze moeten zien te achterhalen wat de behoeften van hun baby zijn. Heeft ze pijn? Heeft ie honger? Is het te warm? Krampjes misschien? Een moeder heeft haar handen vol aan het interpreteren van cryptisch babygedrag.
Theory of Mind
Het interpreteren van het gedrag van je baby vraagt het vermogen om je te verplaatsen in een ander. Dat vermogen staat bekend als Theory of Mind – het besef dat ook anderen gevoelens, gedachten en behoeftes hebben, en dat je je daarin kunt verplaatsen. Theory of Mind maakt het ook mogelijk in te zien dat de behoeften en gevoelens van iemand anders kunnen afwijken van die van jezelf. Het is daarmee een belangrijke voorwaarde voor empathie.
Moeder-kindrelatie
Er zijn duidelijke aanwijzingen dat het nu juist de hersengebieden zijn die betrokken zijn bij het interpreteren andermans gedrag die bij moeders veranderen onder invloed van zwangerschapshormonen. Gek genoeg worden deze hersengebieden tijdens de zwangerschap juist kleiner.
Je zou kunnen denken dat daarmee ook het empathisch vermogen van moeders afneemt, maar dat is allerminst het geval: het is juist een teken van een betere relatie tussen moeder en kind. Wetenschappers denken nu dat in deze periode specifiek de breincircuits worden versterkt die te maken hebben met de moeder-kindrelatie.
Foetuscellen in lichaam en brein moeder
Het brein is maar één van de organen waar de sporen van een zwangerschap duidelijk terug te vinden zijn. Een andere fascinerende verandering staat bekend onder de naam microchimerisme. “Wanneer vrouwen zwanger zijn, gaan cellen van het kind circuleren in het bloed van de moeder. Dat gebeurt waarschijnlijk bij alle zwangerschappen,” vertelt patholoog Ingeborg Bajema.
Zwervende, foetale cellen van het kind zijn overal in het lichaam van de moeder terug te vinden. Bajema ontdekte ze in de longen, milt, lever, nieren en in het brein en hart van zwangere vrouwen. “Wij denken dat die cellen bij gezonde vrouwen na de zwangerschap redelijk snel worden opgeruimd.” Maar een deel van de foetale cellen overleeft de opruimactie en blijft tot haar dood in het lichaam van de moeder.
Wat het effect is van deze foetale cellen op het moederlichaam, daar kunnen wetenschappers alleen nog maar naar gissen. Wellicht kunnen ze bepaalde ziekten veroorzaken, maar gunstige gevolgen zijn ook goed mogelijk.
‘Baby zit in je brein’
Een deel van de cellen van de foetus blijkt zelfs in het brein van de moeder terecht te kunnen komen. Hoe fascinerend ook (‘je baby zit in je brein’), er is nog vrijwel niets bekend over de effecten die deze cellen op het brein zouden kunnen hebben. Op dit moment weten we weinig meer dan dat ze in bepaalde hersengebieden vaker worden aangetroffen. Hersenwetenschapper Elseline Hoekzema heeft wel plannen om dit fenomeen nader te onderzoeken.
Verder lezen en kijken
Dit nieuwsbericht is een samenvatting van een artikel van Boudewijn van Straten op npofocus.nl. Dit artikel gaat ook in op hoe bijzonder mensenvaders zijn. Delen van dit artikel zijn gebaseerd op h over het moederbrein dat Corlijn de Groot voor de VPRO Gids schreef.
Het artikel op npofocus.nl is gelardeerd met de volgende video’s:
– Het moederbrein, onontgonnen terrein
– Zo ingrijpend verandert het moederbrein
– Zo vergeetachtig maakt een zwangerschap je
– Vaders veranderen pas na de geboorte
