Stress tijdens de eerste duizend dagen uit het leven van een kind, bijvoorbeeld door verwaarlozing, mishandeling of ondervoeding, is een grote risicofactor voor onder meer obesitas en leer- en geheugenproblemen op latere leeftijd. Vroege stress leidt tot permanente veranderingen in de hersenen en stofwisseling.
Dat blijkt uit promotie-onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam waarover nemokennislink.nl bericht. Neurowetenschappers Lianne Hoeijmakers en Kit-Yi Yam onderzochten de achterliggende mechanismen in muizen. Hoeijmakers richtte zich op de kwetsbaarheid voor de ziekte van Alzheimer en het functioneren van immuuncellen in de hersenen. Haar collega Yam keek behalve naar het brein, ook naar wat er gebeurt met de stofwisseling.
Verstoorde hersenontwikkeling
Vroege stress maakt vatbaarder voor hersen- en psychische aandoeningen, zoals depressie en angsten. Maar dat is niet alles. Mensen die als kind traumatische dingen meemaakten, hebben ook vaker obesitas en suikerziekte. Wat gebeurt er precies met de hersenontwikkeling door vroege stress? Hoeijmakers: “Een hele hoop. Uit eerdere studies van onze groep weten we dat na vroege stress bij volwassen muizen de aanmaak van nieuwe hersencellen is verstoord. Ook vonden we dat de immuuncellen in het brein, die belangrijk zijn voor de hippocampus om normaal te functioneren, zijn aangedaan. Deze immuuncellen spelen een rol bij hersenaandoeningen. En patiënten met de ziekte van Alzheimer vertonen bijvoorbeeld ook tekenen van ontsteking in de hersenen.”
Om de precieze effecten en gevolgen van vroege stress te kunnen onderzoeken, keken de onderzoekers naar twee dagen oude muizen. De jonkies zaten een week lang in een kooi met weinig materiaal om een nest te maken. De moedermuis raakt hierdoor erg onrustig en verandert haar zorg voor de kleintjes. In de wetenschappelijke literatuur is goed beschreven dat deze manier van huisvesting later geheugenproblemen veroorzaakt bij de verwaarloosde jonkies. Het verandert ook de structuur en werking van de hippocampus ten opzichte van muizen die zonder vroege stress opgroeien.
Yam: “Uit mijn onderzoek met deze muizen blijkt dat een netwerk in de hypothalamus, een hersengebied betrokken bij voedselinname, door vroege stress verandert. Dit netwerk is gelinkt aan overgewicht. Vroege stress heeft overigens niet alleen effecten op het brein, maar ook op andere onderdelen, zoals de vetverdeling van het lichaam en hormonen die honger en verzadiging aansturen.”
Invloed op stofwisseling
Vroege stress heeft ook invloed op de stofwisseling. Yam: “In mijn onderzoek zag ik dat muizen die zijn blootgesteld aan vroege stress, bijvoorbeeld de concentratie leptine verlaagd is. Leptine is een hormoon dat het hongergevoel remt en betrokken is bij voedselinname. Uit mijn studies blijkt dat dit hormoon ook mogelijk betrokken is bij de leer- en geheugenproblemen na vroege stress. Als de muizen volwassen zijn, is de concentratie van dit hormoon nog steeds ontregeld. De vroeg ontstane veranderingen blijven dus levenslang aanwezig.”
Bijsturen
Overigens lijkt er een periode te zijn waarin e latere gevolgen van vroege stress zijn te voorkomen. Yam: “Voeding kan mogelijk een interventie zijn om te beschermen tegen cognitieve problemen. Gestresste muizen krijgen als volwassene leer- en geheugenproblemen. Maar als we ze vroeg in hun leven een dieet gaven met een goede balans tussen de essentiële omega 6- en 3-vetzuren, bleven ze vrij van de latere problemen. Ze scoorden even goed op cognitieve taken als niet-gestreste muizen.?
Tijdens de ontwikkeling van een embryo en na de geboorte is er veel omega 3 in het brein aanwezig. Omega 3-vetzuren zitten bijvoorbeeld in vette vis. Geregeld vette vis eten heeft verschillende positieve effecten op lichaam en geest. Hoeijmakers: “Bij de mens zouden dat de kinderjaren en de puberteit zijn. Of we ook in het volwassen leven de gevolgen nog kunnen bijsturen met een voedingsinterventie gaan we nog onderzoeken.”
Yam: “Het omega 3-dieet voorkwam sommige hersenveranderingen, maar had geen invloed op de veranderingen in de stofwisseling als gevolg van vroege stress.” Hoeijmakers: “Het mooie is dat die vetzuren verder ook een positieve invloed hebben op het immuunsysteem. We denken dat stress, voeding en ontsteking nauw met elkaar verweven zijn en in wisselwerking de hersenontwikkeling beïnvloeden.”
Risicofactor
Stel, je hebt als baby op de intensive care gelegen, een vorm van vroege stress. Krijg je dan gegarandeerd gezondheidsproblemen? Yam: “Nee, het betekent niet dat je sowieso leer- en geheugenproblemen krijg, of overgewicht. Vroege stress is een risicofactor, het vergroot de kans erop. Je genetische achtergrond, de omgeving waarin je verder opgroeit, je dagelijkse dieet en verdere blootstelling aan stress spelen ook mee.”
Kit-Yi Yam promoveerde 20 maart 2018 aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift Programming of the brain by metabolic and nutritional factors after early-life stress.
Lianne Hoeijmakers promoveerde op 23 maart 2018 aan dezelfde universiteit op het proefschrift Consequences of early-life stress for microglia throughout life; relevance for the hippocampus in aging and Alzheimer’s disease.
Bron: nemokennislink.nl
