Een goede taalontwikkeling is gebaat bij een veilige en stimulerende thuisomgeving. Hetzelfde geldt voor de ontwikkeling van executieve functies. “Voorschoolse educatie kan bijdragen aan het voorkomen van dreigende achterstanden”, geeft dr. Ora Oudgenoeg-Paz aan. “Dit betekent wel dat de kinderopvang aan bepaalde randvoorwaarden moet voldoen. Plus, veel meer dan nu gebeurt, kinderen met een dreigende achterstand zien binnen te halen.”
De omgeving laten aansluiten bij de belevingswereld van jonge kinderen. Dát moet in de peuter- en kinderopvang voorop staan, vindt Ora Oudgenoeg-Paz, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. “Jonge kinderen leren vooral door interacties met mensen en objecten in de wereld om zich heen. Dit betekent dat de omgeving van een kind, in de zin van gezin en voorschoolse educatie, de mogelijkheden moet bieden om de wereld te ontdekken.”
Veilige en stimulerende omgeving
Met name in de periode tussen geboorte en de leeftijd van zes jaar is het brein volop in ontwikkeling en zijn er nog veel verandermogelijkheden. “Daarom is de hersenontwikkeling juist in de voorschoolse periode sterk afhankelijk van een veilige en stimulerende omgeving. Ontbreekt die, dan lopen peuters en kleuters een groot risico om hun schoolloopbaan te starten met ontwikkelingsachterstanden en daar hun hele verdere leven last van te houden.”
Expliciete aandacht verdienen ook jonge kinderen met een andere thuistaal. “Dat kan namelijk het risico vergroten op een achterstand op het gebied van taalontwikkeling. Het is zaak hierop te letten en zo nodig extra te oefenen of bijvoorbeeld door te verwijzen naar een VVE-insteling.”
‘Doelgroep voorschoolse educatie lijkt groter dan doorgaans wordt aangenomen’
Handelingsgericht
Onderzoek laat zien dat peuter- en kleuteropvang van goede kwaliteit dreigende achterstanden in taal en executieve functies in belangrijke mate kan voorkomen. “Voorwaarde is wel dat er veel aandacht is voor hoogwaardige educatieve interacties en begeleid spel.” Daarbij bepleit Oudgenoeg-Paz een handelingsgerichte benadering. “De voorschoolse voorzieningen zijn de plekken waar kinderen juist in interactie met andere kinderen en met een pedagogisch medewerker zich kunnen ontwikkelen. Dat gebeurt vooral tijdens begeleid spel. Dan kan de pedagogisch medewerker ze uitdagen om met elkaar te spelen, om te praten, om dingen te ontdekken over de wereld, over materialen en over elkaar.”
Waar eveneens meer aandacht voor kan komen, is de rol van het gezin. “Indien de gezinsomgeving niet voldoende stimuleert, kan daar op tijd iets aan gedaan worden. Pedagogische medewerkers zien de ouders vaak en hebben veel contact met ze. Dit betekent dat ze, net zoals het consultatiebureau, kunnen kijken hoe het eraan toe gaat in de thuisomgeving en hier op inspelen.”
Rol voorschoolse educatie
Oudgenoeg-Paz is ervan overtuigd dat de kinderopvang een veel prominentere rol kan spelen in het voorkomen van ontwikkelingsachterstanden. “In het huidige onderwijsachterstandenbeleid wordt het opleidingsniveau van ouders als criterium voor signalering en doorverwijzing gehanteerd, maar dat is tamelijk onprecies. Nieuw onderzoek laat zien dat een directe meting van de mate van stimulering in de gezinsomgeving een betere voorspeller is van dreigende achterstanden. Een nieuw kort screeningsinstrument om de taalontwikkeling te stimuleren, de VLOT, is bijvoorbeeld heel geschikt om kinderen die in aanmerking komen voor VVE te signaleren. De gegevens die inmiddels met de VLOT zijn verkregen, suggereren ook dat de feitelijke doelgroep voor voorschoolse educatie groter is dan doorgaans wordt aangenomen.”
