Handvatten voor extra ondersteuning in de kinderopvang

Soms laten peuters en kleuters bij het ontwikkelen van hun sociale competenties opvallend gedrag zien. Extra ondersteuning in dit vroege stadium kan het daadwerkelijk ontwikkelen van problemen op dit vlak voorkomen. Dit stelt wel nadrukkelijke eisen aan het handelen van de pedagogische medewerkers.

Tekst: Mascha Boelaars, Bureau Kwaliteit Kinderopvang
Illustratie: Jane Klein, OptimaForma, Nijmegen

Peuters en kleuters kunnen soms opvallend gedrag laten zien. Voorbij een bepaalde grens kan dat als probleemgedrag worden aangemerkt. Dit kan verschillende oorzaken hebben en samenhangen met een ontwikkelingsachterstand of -stoornis. De diagnose is vaak lastig te bepalen en vergt grondige behandeling door deskundigen.

Handelen professional

Maar kinderen met probleemgedrag zijn ook gewoon kinderen, al zijn het wel kinderen die extra ondersteuning van professionals nodig hebben, ook binnen de kinderopvang. Regelmatig ervaren medewerkers echter handelingsverlegenheid bij het omgaan met deze kinderen: ze signaleren wel dat er iets met het kind is, maar weten daar geen vorm aan te geven.

Recente ontwikkelingen laten zien dat een goede investering in de kwaliteit van de professionals belangrijk is. De focus moet dan liggen op het handelen van de medewerkers om hun aarzelingen op dit vlak om te buigen naar handelingsbekwaamheid. De kern van het pedagogisch handelen gaat er uiteindelijk om ieder kind zoveel mogelijk te ondersteunen in zijn sociale gedrag en daarmee zijn ontwikkeling.

Dimensies probleemgedrag

In de praktijk betekent dit dat een professional de vaardigheid moet hebben om continu afwegingen te maken wat betreft het eigen handelen en het ‘kijken’ naar kinderen. Bij dit laatste, het observeren, kan de professional onderscheid maken in de verschillende vormen van probleemgedrag van peuters en kleuters. De volgende dimensies zijn te onderscheiden:

Agressief gedrag
Futloos gedrag
Teruggetrokken en/of verlegen gedrag
Oppositioneel gedrag
Problemen met (gebrek aan) aandacht en hyperactiviteit

Daarnaast is het van belang te letten op de interactie tussen het kind en de pedagogisch medewerker of leerkracht. Andere aandachtspunten zijn mogelijke aanpassingsproblemen bij gestructureerd leren en/of problemen met leeftijdsgenootjes.

Kijken-inschatten-handelen

Juist en snel reageren op probleemgedrag is van groot belang. Mogelijk kan het kind dit gedrag dan weer afleren. Zo niet, dan blijft de opgelopen achterstand wellicht beperkt of kan de stoornis zoveel mogelijk worden opgevangen door een adequate reactie vanuit de context. Door goed te kijken kan de professional een verwachting opstellen over de reden voor het gedrag van dit kind. De professional toetst deze ‘microhypothese’ door te handelen en te kijken. Dit hypothese-gestuurd handelen is nooit goed of fout; de professional merkt elke keer opnieuw wat een goede uitwerking heeft en wat niet.

Kijken-inschatten-handelen is een doorgaande continue cyclus, die ook de kern is van algemeen pedagogisch handelen. Gaandeweg bouwt de professional expertise op over een individueel kind. Deze expertise is van groot belang in het contact met ouders en andere professionals, zeker wanneer het dusdanig ernstig probleemgedrag betreft dat er sprake is van doorverwijzing. Goede samenwerking met andere professionals rondom het kind en ouders is hierbij cruciaal.

Samenvatting hoofdstuk ‘Ontwikkelingsachterstanden en probleemgedrag’
Dit bericht is een samenvatting van het hoofdstuk ‘Ontwikkelingsachterstanden en probleemgedrag’ in het ‘Pedagogisch curriculum voor het jonge kind in de kinderopvang’. De auteur, Dr. Henderien Steenbeek, is lector Curious Minds/Diversiteit en Gedrag en tevens universitair hoofddocent bij de Rijksuniversiteit Groningen. Ontwikkelingsachterstanden hoort bij de doelstelling ‘Het bevorderen van sociale

Het ‘Pedagogisch curriculum’
In mei 2017 verscheen de uitgave ‘Pedagogisch curriculum voor het jonge kind in de kinderopvang’. Diverse onderzoekers en wetenschappers op het gebied van opvoeden hebben samen dit curriculum geschreven. Hierin staan thema’s die belangrijk zijn voor een goede kwaliteit, bijvoorbeeld welbevinden & betrokkenheid, gehechtheid, taalontwikkeling en gezonde leefstijl. Bij ieder thema staat wat jonge kinderen nodig hebben, wat jonge kind voorzieningen moeten bieden en wat dat betekent voor het kind, nu en in de toekomst. Elk thema past bij één van de vier pedagogische doelen van prof. Dr. Marianne Riksen-Walraven, zoals in de wet Innovatie en Kwaliteit Kinderopvang (IKK) zijn opgenomen.

Film
BKK heeft samen met Netwerk6 een film met uitleg over het hoe en waarom van het curriculum gemaakt: Bekijk hier de film.