Vanaf de geboorte is het belangrijk dat ouders hun kinderen als een persoon zien met eigen ervaringen, gevoelens, wensen en gedachten. “Dat vormt de basis voor een veilige gehechtheid”, benadrukt Geert Jan Stams. “Kunnen ouders niet goed inschatten wat er in hun baby omgaat, dan is juist de kans op onveilige gehechtheid substantieel met alle risico van dien op latere sociale en emotionele problemen.”
Bij een onveilige gehechtheid is een kind niet goed in staat om afstand en nabijheid ten opzichte van de ouder te reguleren. “De eerste belangrijkste ontwikkelingsopgave in de vroegste kindertijd is een veilige gehechtheid”, vertelt Geert Jan Stams. “Hierdoor voelt een kind zich veilig ten opzichte van de ouder en kan het beter zijn emoties reguleren. Dit komt de ontwikkeling ten goede en verkleint de kans op latere problemen aanzienlijk. Kinderen met onveilige gehechtheid hebben vooral veel meer kans angst te ontwikkelen of depressief te worden. Vaak vertonen ze ook meer agressief gedrag, hebben meer sociale problemen, minder veerkracht en ontwikkelen zich op cognitief gebied minder goed.”
Het kind is een persoon
Al in de babytijd is het van belang dat ouders hun kind als een persoon zien, als een wezen met een eigen karakter, met eigen wensen, gedachten en gevoelens. Dat ze in staat zijn om te zien wat er in hun kind omgaat en waar het kind wel of geen plezier aan beleeft. Een ouder die goed ziet wat er in zijn of haar baby omgaat, ziet bijvoorbeeld welk speelgoed de voorkeur heeft. Of merkt waarvan de baby al dan niet overprikkeld raakt. “Het gaat erom dat ouders hun kind zien als persoon, met een eigen waarneming, ervaringen, behoeften en gevoelens. Men zou kunnen zeggen: ‘een eigen wil’.”
Mind minded
Dit laatste gebeurt helaas zeker niet altijd. “Wanneer ouders hun kinderen mishandelen of verwaarlozen, dan zijn ze vaak niet in staat om hun kind als persoon te zien, waardoor pedagogisch besef ontbreekt.” Hoewel de oorzaak van kindermishandeling- en verwaarlozing gelegen is in een opeenstapeling van risicofactoren, is behandeling het meest effectief wanneer ook aandacht wordt besteed aan de wijze waarop ouders hun kind waarnemen. “Grof gezegd: zien zij hun kind als object of als mens. Subtieler gezegd begrijpen ze goed wat er in hun kind omgaat. In het laatste geval zeggen we dat ouders in staat zijn om adequaat te mentaliseren; ze zijn ‘mind minded’”.
Signalen
Lastig is dat gehechtheidsproblemen in de vroege babytijd nog moeilijk objectief zijn waar te nemen. Toch ziet Stams wel degelijk aangrijpingspunten. “Goed oog hebben voor hoe ouders over hun baby spreken en hoe zij ermee omgaan is met name van belang. Plus of zij in staat zijn om hun gedrag goed af te stemmen op wat hun kind nodig heeft. Dat is allemaal waarneembaar.”
Hete aardappel
De gevolgen voor het ontbreken van stabiliteit en continuïteit in de opvoedsituatie moeten niet worden onderschat. “Dit betekent namelijk dat de meest basale condities voor het vormen van een veilige gehechtheidsrelatie tussen ouder en kind niet vervuld zijn. Helaas zijn we in de jeugdhulp nog vaak onvoldoende in staat om hiervoor te zorgen. Kinderen worden nog te vaak als hete aardappelen van instelling naar instelling geschoven, zoals dr. Peer van der Helm onlangs constateerde. Zelden is er dan een persoon in wie het kind een veilige basis en haven vindt, een gehechtheidsfiguur. Neem bijvoorbeeld de documentaire Alicia, echt een eyeopener.”
‘Kinderen worden nog te vaak als hete aardappelen
van instelling naar instelling geschoven’
Versterken
Signaleren is de eerste stap, maar hoe kun je het mentaliserend vermogen van ouders versterken? “Daarvoor bestaan gelukkig geschikte interventies, waaronder Basic Trust. We hebben deze interventie onderzocht en de eerste resultaten zijn positief. Bij Basic Trust wordt niet alleen gefocust op de sensitiviteit van ouders voor de gehechtheidssignalen van hun kind, maar wordt ook gekeken of zij goed kunnen inschatten wat er in hun kind omgaat, om daar vervolgens op een passende manier op te reageren.”
